Neem het voortouw: verandermanagement binnen het onderwijs 

De wat en waarom achter verandermanagement

Verandermanagement is het proces waarbij je veranderingen binnen een organisatie introduceert, implementeert en begeleidt. In het onderwijs kan dit variëren van het invoeren van nieuwe lesmethoden tot bijvoorbeeld het integreren van technologie in de klas. Een gestructureerde aanpak is cruciaal om de overgang soepel te laten verlopen. Als leidinggevende kun je het voortouw nemen, draagvlak creëren, training bieden en regelmatig evalueren. 

Voorbeeld: Op een middelbare school in het Utrecht, waar veel pestproblematiek heerste, is met een schoolbrede aanpak de algehele sociale vaardigheid van de leerlingen en medewerkers versterkt. Het opstellen van duidelijke protocollen, scholingen voor alle medewerkers, vaste evaluatiemomenten en heldere communicatie heeft ervoor gezorgd dat er betere signalering is en minder gepest wordt. 

Hoe verander je (management) volgens Kotter?

Volgens het model van Kotter zijn er verschillende stappen die doorlopen moeten worden om verandering effectief te implementeren. 

1. Creëer een gevoel van urgentie: Zorg dat medewerkers, leerlingen en ouders het belang inzien van het probleem dat veranderd moet worden.

• Voorbeeld: Tijdens een ouderavond presenteerde de school in Utrecht confronterende cijfers over pestincidenten en de impact ervan op het welzijn en de leerprestaties van leerlingen, waardoor ouders en medewerkers de noodzaak van verandering inzagen. 

2.  Stel een leidende groep mensen aan: Creëer een groep mensen binnen je school die specifiek aan de slag gaat met de veranderingen. Bijvoorbeeld een groep leerlingen en leraren die samen gaan nadenken over hoe lessen interactiever kunnen worden.  

• Voorbeeld: In Utrecht werd een werkgroep van leraren, leerlingen en ouders opgericht om structurele verbeteringen rondom sociale veiligheid door te voeren, zoals nieuwe signaleringmethoden en afspraken. 

3. Ontwikkel een strategische visie: Laat duidelijk zien hoe de verandering een bepaalde situatie verbetert of verhelpt. Creëer daarmee draagkracht en zorg dat de visie aansluit bij de school. Zet alles op papier en werk aan een duidelijke visie met bijbehorende actiestappen. 

• Voorbeeld: Samen met de directie en de werkgroep van de Utrechtse school werd er een duidelijk strategisch plan opgesteld om het pesten terug te dringen. Dit werd ook versterkt door het plan te koppelen aan één van de kernpunten van de school; leren en werken in een veilige omgeving. 

4. Een veilige omgeving creëren: Probeer zoveel mogelijk mensen binnen de school individueel en collectief te laten bijdragen aan de verandering. Ga het gesprek aan en haal eventuele zorgen bij medewerkers, leerlingen of ouders weg. Het erkennen van mogelijke zorgen en het actief betrekken van iedereen in het proces helpt om weerstand om te buigen naar betrokkenheid. 

• Voorbeeld: Op de school in Utrecht hebben ze één iemand in de groep aangesteld die als primaire taak heeft om de communicatie naar alle betrokkenen te stroomlijnen, eventuele zorgen waar te nemen, weg te nemen en toegankelijke manieren te bedenken om zoveel mogelijk mensen te betrekken bij de verandering.  

Tip: Luister naar de podcast ‘Verandermaten‘ over onderwijsinnovatie. 

5. Verwijder barrières en creëer draagvlak: Probeer mogelijke blokkades weg te nemen die ervoor kunnen zorgen dat de motivatie of implementatie van bepaalde maatregelen belemmerd raken. Succesvol verandermanagement werkt het beste met een groot draagvlak. Zijn er mensen op school die moeite hebben met de veranderingen? Ga met ze in gesprek, geef ze de ruimte om gevoelens en gedachten te delen en geef ze uitleg over de ‘why’ achter de veranderingen.  

• Voorbeeld: Alle medewerkers, ouders en leerlingen worden regelmatig op de hoogte gehouden en krijgen de mogelijkheid om individueel gesprekken aan te gaan met leden van de werkgroep op de Utrechtse school. Er is heldere communicatie naar alle ouders en medewerkers via de mail. Ook de leerlingen krijgen allemaal de gelegenheid om mee te denken en eventuele weerstand te delen. Daarnaast werd er specifiek ingezet op kleine stappen die effectief gemonitord konden worden.  

6. Deel successen: Successen zijn van groot belang, ook de kleinere succesjes. Licht ze uit en communiceer ze naar iedereen. Dit verhoogt de motivatie om verdere stappen te zetten richting de verandering. 

• Voorbeeld: Op de school in Utrecht werd na de implementatie van sociale vaardigheid trainingen al snel een vermindering in pestgedrag waargenomen. Dit werd uitgebreid gedeeld met ouders en medewerkers op school.  

7. Monitor de verandering: Na de eerste successen is het belangrijk om de visie scherp te houden en te monitoren of de verandering nog steeds overal in gang is. Zijn er dingen die beter kunnen? Is er meer motivatie nodig? 

• Voorbeeld: Tussentijdse evaluaties hebben de school in Utrecht geholpen voor het scherp houden van de veranderingen en de mogelijke vooruitgang die nog te behalen viel. Zo bleek tijdens de implementatie van anti-pestlessen dat sommige leerkrachten extra scholing nodig hadden.  

8. Veranker de verandering: Deel de succesresultaten van de veranderingen en veranker ze in de hele school. Zorg dat oude gewoontes achterwege blijven en evalueer of systemen en processen de verandering bekrachtigen. Het regelmatig voeren van evaluatiegesprekken met medewerkers of leerlingen kan een goed beeld geven van de effectiviteit van de verandering.  

• Voorbeeld: In Utrecht bleef de werkgroep nog twee jaar na de implementatie van de veranderingen actief om het pestgedrag terug te dringen en de nieuwe veranderingen te verankeren in de school. Ze hebben grootschalige evaluaties uitgevoerd bij alle betrokken partijen en komen nu eens per jaar bijeen om te kijken of alle neuzen nog steeds dezelfde kant op staan. 

Tip: Lees meer over ‘Leiderschap in verandering’ met dit boek van Anouk Brack.  

Ontwikkeling en scholing

Als leidinggevende kan het van meerwaarde zijn om scholing te volgen (met je team) om veranderingen binnen je school op een goede manier aan te sturen, te begeleiden en te verankeren. Hieronder twee mogelijk relevante scholingen: 

• Persoonlijke Effectiviteit in het Sturen van Verandering 

• Veranderen met impact 

Verandermanagement is een proces dat in werking gezet kan worden binnen toekomstgerichte scholen die willen blijven ontwikkelen. Met het model van Kotter kunnen veranderingen daadwerkelijk stapsgewijs worden geïmplementeerd. De juiste scholing kan het proces ook versterken. Van duurzaamheid tot pesten, met verandermanagement manage jij je school naar effectieve en toekomstbestendige veranderingen!