‘Onderzoek als startpunt voor onderwijsverbetering’

Scholen zijn er in alle soorten en maten. Van zelfstandige scholen tot brede stichtingen met meer dan dertig vestigingen. Allemaal willen ze goed onderwijs bieden in een gezonde leer- en werkomgeving. En dat is bepaald geen sinecure. Schoolleiders hebben heel wat ballen in de lucht te houden. Ze dragen zorg voor hun medewerkers en leerlingen en onderhouden relaties met ouders en leveranciers. De kunst is om precies te weten wat er op elk gebied gebeurt. Maar hoe doe je dat? Hoe weet je dat je alles scherp hebt en niets over het hoofd ziet? ‘Leraren staan voor het grootste gedeelte voor de klas’, zegt Anne Besuijen. ‘Zij hebben vaak geen moment om even rustig met hun afdelingsleider te praten over hoe het gaat.’ Zonde, want goed onderwijs valt of staat bij vitale leraren.

Sterke benchmark

Besuijen weet wel wat er speelt op de werkvloer. Zij helpt scholen aan alle informatie die zij nodig hebben. Hoe zij dat doet? ‘Wij onderzoeken alle groepen die actief zijn in het onderwijs’, vertelt ze. ‘Van leerlingen en ouders tot leraren en leveranciers. Onze tevredenheidsonderzoeken onder medewerkers geven scholen veel informatie. Ze krijgen niet alleen inzicht in de behoeftes van hun werknemer, ze kunnen ook precies zien hoe de school het doet ten opzichte van andere scholen.’ Dat zit zo: ‘DUO zet al zo’n dertig jaar voor heel veel scholen onderzoeken uit. De respons is groot, meestal reageert tachtig procent van de medewerkers. Daardoor is onze benchmark heel sterk, de afgelopen jaren zaten we op zo’n 16.000 medewerkers per sector. Logisch dat wij een goed beeld hebben van wat er speelt op scholen.’

Perspectief bieden

Waarom is een sterke benchmark zo belangrijk voor scholen? ‘Het biedt context’, zegt Besuijen. ‘Stel je voor: uit het tevredenheidsonderzoek blijkt dat de medewerkers medewerkers wel een heel erg hoge werkdruk ervaren’. Dat is best even schrikken als schoolleider. Je schrikt altijd van je eigen cijfers. Maar zie het in perspectief: de werkdruk scoort op geen enkele school een acht. Dan helpt het om je scores naast die van vergelijkbare scholen te leggen.’ Dat geldt andersom net zo goed: soms blijkt uit het onderzoek dat een school inderdaad onder gemiddeld scoort op bijvoorbeeld veiligheid of communicatie. ‘Vervelend’, vindt Besuijen, ‘maar je hebt direct scherp waar je verbeterpunten liggen. Met die kennis kun je vervolgstappen zetten. Je organiseert bijvoorbeeld een studiedag of biedt gerichte scholing aan.’

Dat laatste is precies wat Anne Harmsen deed. Als beleidsadviseur onderwijskwaliteit bij Stichting Achterhoek VO laat zij namens het bestuur en de scholen elke twee jaar een tevredenheidsonderzoek uitvoeren. Onder de medewerkers van het bestuursbureau én onder die van alle vijftien scholen die onder de stichting vallen. ‘Wij willen graag weten hoe medewerkers het werken op onze scholen ervaren. Leraren bepalen in sterke mate de onderwijskwaliteit. Je moet weten of zij wel lekker in hun vel zitten’, vertelt Harmsen. De goede benchmark is van cruciaal belang voor haar. ‘We willen niet alleen weten hoe we het ten opzichte van voorgaande jaren doen’, legt ze uit. ‘Het is ook belangrijk om onze resultaten te kunnen afzetten tegen de landelijke benchmarkt.’ Zoals gezegd vormen de onderzoeksresultaten een startpunt voor verdere ontwikkeling en scholing. Harmsen: ‘Uit het onderzoek kwamen communicatie en werkdruk als verbeterpunten naar voren voor het bestuursbureau. Met die onderwerpen zijn we aan de slag gegaan. We hebben een training timemanagement en een cursus in feedback geven gevolgd. Nu gaan we verder met een training gespreksvaardigheden.’

Stip op de horizon

Om scholen op weg te helpen, biedt DUO ook nazorg. ‘We komen op scholen om een presentatie te geven van de resultaten’, vertelt Besuijen. ‘We geven workshops of organiseren een-op-eengesprekken ter ondersteuning van de schoolleiders.’ Dit jaar was het voor het eerst dat Harmsen namens de directie van het bestuursbureau DUO uitnodigde voor een presentatie en workshop. ‘Zeker voor nieuwe medewerkers is heel prettig uitleg te krijgen over hoe je een rapport lees en duidt. Voor ons is de blik van een buitenstaander erg verfrissend. Daarna gingen we tijdens de workshop direct in kleine groepjes aan de slag met de voor ons belangrijke thema’s.’

Naast tevredenheidsonderzoeken kan een school ook verschillende themaonderzoeken laten uitvoeren. ‘Omdat we dit al dertig jaar doen, zijn onze basisonderzoeken al zeer uitgebreid. De meeste scholen gebruiken deze voor het verbeteren van onderwijs en organisatieontwikkeling.’ Soms heeft een school specifieke wensen of problemen. Dan denken Besuijen en haar collega’s mee over aanvullende vragenlijsten. ‘Voor thema’s als werkdruk en sociale veiligheid hebben we al veel ontwikkeld. Wil een school meer of iets anders navragen bij leerlingen, ouders of medewerkers? Dan kijken we samen hoe een aanvullende vragenlijst eruit moet zien.’ Harmsen maakt gebruik van die mogelijkheid. ‘Samen met DUO bepaalt ons kwaliteitszorgteam de standaardvragenlijst voor al onze scholen. Daarna mogen de scholen zelf nog vijftien schooleigen vragen formuleren. Het biedt hen de gelegenheid om eigen speerpunten of ingezette maatregelen te evalueren. Op die manier hebben scholen alle informatie die zij nodig hebben om de juiste aanpak te kiezen. Of dit nu een interne opleiding of externe scholing is.’

Anne Besuijen Projectleider medewerkersonderzoeken DUO Onderwijsonderzoek & advies

Anne Harmsen is beleidsadviseur onderwijskwaliteit bij Stichting Achterhoek VO.