Actiegericht leiderschap: ondersteun het welzijn van leraren met daden, niet alleen met woorden

Zelfzorg versus structurele steun

Zelfzorg (selfcare) wordt vaak gepresenteerd als dé oplossing voor werkdruk en stress in het onderwijs. Natuurlijk kan het helpen om als leraar bewust tijd te nemen voor ontspanning en eigen welzijn, maar als de werkdruk hoog blijft en de werkomstandigheden niet verbeteren, blijft zelfzorg slechts een pleister op de wond.

Daarom is het belangrijk dat schoolleiders zich niet alleen richten op het stimuleren van zelfzorg, maar ook op het creëren van een werkomgeving waarin leraren zich ondersteund voelen. Dit betekent het aanpakken van de oorzaken van stress, zoals overvolle klassen, administratieve lasten en gebrek aan waardering. Dit is cruciaal, want met de huidige tekorten aan personeel en de toenemende werkdruk is het risico op burn-out en uitval groter dan ooit. Hier liggen kansen voor échte verandering.

Zorg voor de essentiële rustmomenten

Leraren staan dagelijks onder hoge druk, en zonder tijd voor basale behoeftes zoals een korte pauze, lunch of toiletbezoek kan de stress snel oplopen. Het is cruciaal dat schoolleiders ervoor zorgen dat deze rustmomenten daadwerkelijk worden genomen. Hier zijn enkele praktische tips om dit mogelijk te maken zonder de dagelijkse organisatie te verstoren.

• Plan vaste pauzemomenten: Zorg dat er in het rooster vaste pauzemomenten voor leraren zijn ingepland, waarbij het team de vrijheid heeft om deze ook echt te benutten. Geef prioriteit aan deze pauzes door afspraken te maken dat leraren in deze tijd niet gestoord worden door vragen of verplichtingen van collega’s of leidinggevenden.
• Invalrooster voor snelle vervanging: Zorg dat elke dag duidelijk is wie beschikbaar is om kort in te springen als een leraar dringend de klas uit moet, zoals collega’s met tussenuren, concierges of leidinggevenden. Dit geeft leraren de ruimte om om te kunnen gaan met een emotionele leerling, een ongelukje in de klas of om zelf even op adem te komen na en incident.
• Mentale hersteltijd stimuleren: Het is cruciaal dat leraren hun pauzes daadwerkelijk gebruiken om op te laden. Dit betekent dat pauzetijd gerespecteerd moet worden en vrij blijft van werkgerelateerde verplichtingen, zoals vergaderingen of “even snel een vraagje”. Creëer een cultuur waarin pauze echt pauze is!

Wat helpt jou het meest? Wat heb jij als leraar nodig om de werkdruk te verlagen? Denk aan voldoende pauzetijd, minder administratieve taken of meer inspraak in je werk. Maak een lijstje voor jezelf en noteer wat voor jou de grootste impact zou hebben. Zo kun je concreet aangeven wat er nodig is om je werk beter vol te houden.

Bescherm de tijd van leraren

Plannings- en ontwikkeltijd mag niet worden opgeslokt door vergaderingen of administratieve taken. Door deze tijd te beschermen, kunnen leraren zich beter voorbereiden en ontstaat er een betere balans tussen werk en privé.

• Plan vaste planningsblokken: Zorg dat leraren in hun rooster vaste, ononderbroken planningsmomenten hebben, waarin ze in alle rust kunnen werken.
• Vermijd verstoringen: Behoud deze planningsuren vrij van andere taken of vergaderingen, zodat leraren optimaal gebruik kunnen maken van hun tijd.

Geef leraren een stem

Een gezonde schoolcultuur is niet alleen gebaseerd op leiderschap, maar vooral op samenwerking. Leraren moeten het gevoel hebben dat ze gehoord worden en dat ze invloed hebben op beslissingen die hun dagelijks werk beïnvloeden. Dit hoeft echter niet altijd te betekenen dat er extra vergaderingen worden ingepland. Er zijn verschillende manieren om leraren een stem te geven zonder dat dit voor extra werkdruk zorgt.

• Inloopuren of open deur-beleid: Bied leraren de kans om op vaste momenten binnen te lopen voor een informeel gesprek met de schoolleiding. Dit hoeft geen officiële vergadering te zijn, maar kan juist een laagdrempelige manier zijn om feedback te geven of ideeën te bespreken.
• Gebruik een ideeënbox: Plaats een fysieke of digitale ideeënbox waarin leraren anoniem voorstellen kunnen doen voor verbeteringen of veranderingen op school. Deze kunnen maandelijks worden doorgenomen, zonder dat dit meteen tot uitgebreide vergaderingen leidt.
• Rotatiesysteem voor adviesgroepen: Stel kleine adviesgroepen op, die op vrijwillige basis meedenken over specifieke thema’s of uitdagingen binnen de school. Laat deze groepen eventueel elk kwartaal wisselen van samenstelling. Dit zorgt voor betrokkenheid zonder de hele school te belasten met extra vergaderingen.

Hoe bespreek je dit met je schoolleider? Wil je jouw behoeften aankaarten? Bereid het gesprek goed voor door concrete voorbeelden te geven van hoe werkdruk je dagelijks beïnvloedt en welke oplossingen je ziet. Benadruk dat je op zoek bent naar een structurele verbetering, zodat het gesprek niet alleen over zelfzorg gaat, maar ook over de steun die jij nodig hebt.

Schrap overbodige taken

In plaats van te zoeken naar wat er nog meer kan worden toegevoegd, moeten schoolleiders kijken naar wat er geschrapt kan worden. Onnodige vergaderingen en administratieve taken halen kostbare tijd weg van het lesgeven en voorbereiden.

• Beoordeel vergaderingen op relevantie: Kijk kritisch naar de wekelijkse vergaderingen en schrap deze als ze niet essentieel zijn. Vermijd bijeenkomsten zonder duidelijk doel. Kap vergaderingen af als je merkt dat “de tank leeg is”.
• Gebruik e-mail voor niet-dringende informatie: In plaats van tijdrovende vergaderingen, stuur updates of niet-urgente zaken via e-mail zodat leraren zelf hun tijd kunnen indelen.
• Houd een ’tijdvrijmakende brainstormsessie’: Plan sessies waarin het team bespreekt welke taken kunnen worden geschrapt of vereenvoudigd, in plaats van wat er nog meer bij moet komen.

Help leraren met oudercontacten

Oudercommunicatie kan uitdagend zijn, vooral in gevoelige situaties. Schoolleiders spelen hierin een cruciale rol door zowel praktische ondersteuning als professionele rugdekking te bieden.

• Ondersteun bij communicatie: Help nieuwe leraren met sjablonen voor standaard e-mails en bied advies bij het opstellen van berichten in complexe situaties. Dit zorgt voor consistentie en helpt leraren zelfverzekerd te communiceren.
• Train lastige gesprekken: Gebruik studiedagen of teambijeenkomsten om moeilijke gesprekken met ouders te oefenen via rollenspellen. Dit versterkt het zelfvertrouwen van leraren om in stressvolle gesprekken kalm en professioneel te blijven.
• Sta achter je leraren: Als het contact met ouders stroef verloopt, is het belangrijk dat de schoolleiding niet alleen probeert ouders tevreden te houden, maar ook achter de professionele beoordeling van de leraar staat. Het serieus nemen en ondersteunen van de leraar bouwt vertrouwen op binnen het team en laat zien dat hun expertise gewaardeerd wordt.

Focus op wat wél kan veranderen. Het is makkelijk om te blijven hangen in wat niet werkt, maar probeer te focussen op wat wél mogelijk is. Welke kleine aanpassingen zouden al voor verlichting kunnen zorgen? Denk aan een vaste planningsmiddag of een kort overlegmoment om de werkdruk te bespreken. Door praktische oplossingen aan te dragen, laat je zien dat je constructief meedenkt over het verbeteren van je werkomgeving.

Geef leraren controle over hun ontwikkeling

Leraren moeten de ruimte krijgen om hun eigen professionele ontwikkeling te sturen. Bied keuze in wat en hoe ze leren. Dit verhoogt niet alleen de betrokkenheid, maar verbetert ook de resultaten voor studenten.

• Laat leraren zelf kiezen: Geef leraren de keuze om deel te nemen aan workshops of cursussen die hen aanspreken, en maak hier tijd voor vrij in hun rooster.
• Stimuleer eigen projecten: Bied leraren de ruimte om een deel van hun ontwikkelingstijd te besteden aan persoonlijke projecten of nieuwe lesideeën, zodat ze hun eigen onderwijspraktijk kunnen verrijken.

Langetermijnoplossingen voor een gezond lerarenteam

Het verbeteren van lerarenwelzijn vraagt om een duurzame aanpak, waarin zowel praktische veranderingen als een positieve schoolcultuur centraal staan. Schoolleiders spelen hierin een grote rol door regelmatig te checken hoe het team zich voelt en waar nodig bij te sturen. Het doel is een omgeving waarin leraren zich gezond, gewaardeerd en gesteund voelen. Dit zorgt niet alleen voor meer werkplezier, maar ook voor betere prestaties van leerlingen. Zelfzorg is belangrijk, maar echte verandering begint bij structurele aanpassingen en een cultuur van waardering en welzijn op school.

---