Pesten neemt toe: hoe jij als leraar het verschil kunt maken 

1. Signaleer het pestgedrag

Pesten kan subtiel beginnen, zoals met buitensluiten of roddelen. Dit is niet altijd zichtbaar voor jou als leraar en wordt vaak stiekem gedaan. Let daarom goed op veranderingen in gedrag, zoals leerlingen die stil of teruggetrokken worden, of juist extra druk. Speelgoedconflicten kunnen ook een signaal zijn van onderliggend pestgedrag. Het is belangrijk om deze signalen vroeg te herkennen én te bespreken. Zie je bijvoorbeeld dat een leerling wat stiller is geworden, vraag dan of alles wel goed gaat. Zorg hierbij dat je de leerling op zijn of haar gemak stelt. Ook is het belangrijk dat dit uit het zicht is van de andere leerlingen, zodat de leerling sneller vrijuit durft te spreken. Alleen al doordat de leerling zich opgemerkt voelt kan die zich een stuk beter gaan voelen. Houdt er rekening mee dat het soms tijd nodig heeft voordat de leerling eerlijk antwoord uit angst. 

Tip: Zet een ‘geheime brievenbus’ in de klas of creeër een online meldpunt (bijvoorbeeld via Google Forms) waar leerlingen anoniem kunnen melden als ze pestgedrag zien of ervaren. Dit maakt het voor hen makkelijker om iets te zeggen zonder bang te zijn voor repercussies. Check deze brievenbus regelmatig en bespreek de signalen klassikaal, of met de betrokken leerlingen.

2. Creëer een veilige en inclusieve klasomgeving 

Maak jij al gebruik van klassenregels over gedrag van de leerlingen? Een veilige omgeving begint met duidelijke regels en afspraken over hoe leerlingen met elkaar om horen te gaan. Maak samen met de leerlingen klassenregels waarin respect en vriendelijkheid centraal staan. Door deze regels samen op te stellen laat je de leerlingen al actief nadenken over wat wel of geen gepast gedrag is. Bespreek regelmatig hoe de groep elkaar kan helpen en ondersteunen. Zorg er ook voor dat leerlingen weten dat ze altijd naar jou toe kunnen komen als er iets mis is, voor zichzelf én voor andere klasgenoten. Hierdoor durven leerlingen sneller aan de bel te trekken bij pesten.

Tip: Naast regels voor de fysieke klasomgeving, is het belangrijk om ook digitale klassenregels te maken. Bespreek met de leerlingen wat wel en niet acceptabel is in online communicatie, zoals op schoolgerelateerde apps of sociale media. Denk aan regels over respectvol taalgebruik, het niet delen van privé-informatie of foto’s zonder toestemming, en hoe om te gaan met groepschats. Lees ook eens “Online omgangsvormen: zo maak je ze bespreekbaar in de klas” van Gezonde School.

3. Zet in op preventie door sociale vaardigheden te versterken 

Het versterken van sociale vaardigheden is een belangrijke manier om pesten te voorkomen. Spelenderwijs kunnen kinderen leren hoe ze met conflicten om moeten gaan en hoe ze anderen kunnen helpen. Denk bijvoorbeeld aan rollenspellen waarin kinderen leren hoe ze kunnen reageren als ze zien dat iemand gepest wordt. Ook kun je in een kringgesprek kinderen leren reflecteren op hun eigen gedrag. ‘Hoe zou jij je voelen als iemand jou zou buiten sluiten?’

Tip: Organiseer voor oudere leerlingen een rollenspel waarin ze in kleine groepen realistische conflictscenario’s uitspelen. Laat de rest van de klas observeren en constructieve feedback geven op hoe de spelers (gepeste, omstanders, pesters) het conflict aanpakken. Daag hen vervolgens uit om samen alternatieve, betere oplossingen te bedenken en te bespreken. Dit maakt het leren praktisch en interactief. Stichting ‘Stop Pesten Nu’ heeft verschillende voorbeeldscenario’s uitgewerkt.

4. Werk samen met ouders 

Ouders zijn belangrijke bondgenoten in de strijd tegen pesten. Zorg voor open communicatie en informeer ouders als je pestgedrag signaleert. Organiseer ouderavonden of informatiebijeenkomsten over pesten, waar ouders handvatten krijgen om ook thuis met hun leerlingen over dit onderwerp te praten. Vraag de ouders hoe zij thuis omgaan met het onderwerp en wissel tips uit. Hoe reageren zij bijvoorbeeld als hun kind vertelt dat het zelf of een klasgenoot gepest wordt?’  

5. Ondersteun het slachtoffer actief 

Leerlingen die gepest worden, hebben vaak extra steun nodig om zich weer veilig te voelen in de klas. Stel je voor: Je merkt dat een leerling in je klas zich steeds vaker afzondert en minder betrokken lijkt. Hoe zou je deze situatie aanpakken? 

Dit kan bijvoorbeeld door de leerling een vaste plek te geven naast een vriendje of vriendinnetje, of door, in overleg, de leerling tijdens een groepsopdracht in te delen bij klasgenoten waar hij of zij zich prettig bij voelt. Dit helpt de leerling om op een natuurlijke manier weer betrokken te raken bij de groep en positieve ervaringen op te doen met anderen.

Tip: Werk met een mentorprogramma tussen jaarlagen. Start een peer-mentorprogramma waarin oudere leerlingen mentor worden van jongere leerlingen. De mentoren kunnen fungeren als vertrouwenspersoon en voorbeeldfiguur, waardoor pesten eerder wordt gesignaleerd en aangepakt. Dit biedt oudere leerlingen de kans om verantwoordelijkheid te nemen en jongere leerlingen te ondersteunen. Stichting School en Veiligheid legt de verschillende vormen van peer mediation uit.

6. Stimuleer een positieve groepsdynamiek 

Een hechte groep waarin iedereen zich geaccepteerd voelt, verkleint de kans op pesten. Organiseer groepsactiviteiten zoals samenwerkingsspelletjes of projecten waarin leerlingen in kleine groepen samenwerken. Door positieve ervaringen te delen, versterk je de onderlinge band en bouw je een inclusieve klasgemeenschap.

De Week Tegen Pesten is een ideaal moment om dit probleem klassikaal bespreekbaar te maken. Maak de leerlingen bewust van de gevolgen van pesten en druk de leerlingen op het hart dat ze met hun problemen bij jou terecht kunnen. Door pestgedrag vroeg te signaleren, een veilige klasomgeving te creëren en samen te werken met ouders, kan je een cruciale rol spelen in het voorkomen en stoppen van pesten. Natuurlijk hoef je niet alle tips in één keer toe te passen. Kies een tip die bij jou past en start hiermee. Het is vaak een klein gebaar, maar met grote positieve impact voor de gepeste leerling.

Wil je jouw kennis en vaardigheden verder ontwikkelen? Bekijk dan eens onderstaande scholingen.